İÇİNDEKİLER

Kısaltmalar…………………………………………………………………………iv
Giriş…………………………………………………………………………………1
I. Genel Olarak 2
II. Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası 3
A. Genel Olarak 3
B. KTK m. 85/I Uyarınca İşletilme Halinde Olan Motorlu Araçtan Doğan
Hukuki Sorumluluğun Şartları 4
C. Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası Sözleşmesinin Tarafları 5
D. Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortasının Kapsamı…………………………...5
1. Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası Kapsamına Giren Araçlar 5
2. Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortasında Riziko 6
a. Rizikonun Gerçekleşme Alanının Sınırlandırılması 7
b. Zarar Gören Kişiler Yönünden Sınırlama………………………………….8
aa. İşletenin Maruz Kaldığı Bedensel ve Eşya Zararları……………………….8
bb. İşletenin Yakınlarının Mallarına Gelen Zararlar……………………………9
cc. İşletenin Yasa Uyarınca Sorumlu Olmadığı Zararlar (KTK m.92/c) 9
dd. Motorlu Araç Yarışı Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası Yapılan Haller 9
ee. Motorlu Araçta Taşınan Eşyanın Uğrayacağı Zararlar 10
ff. Manevi Zararlar 10
gg. Motorlu Araçla İlgili Mesleki Faaliyetten Kaynaklanan Zararlar 11

3

hh. Çalınan veya Gasp Edilen Motorlu Aracın Neden Olduğu Zararlar 11
ıı. ZMSS Poliçesinde Teminat Dışı Tutulan Diğer Zararlar 11
ii. ZMSS’de Hatır Taşıması 12
E. ZMSS’de Sigortacının Zarar Giderim Yükümlülüğü 12
III. İhtiyari Mali Sorumluluk Sigortası 13
A. Genel Olarak 13
B. İMSS Sözleşmesi ve Tarafları 15
C. İMSS Sözleşmesi Kapsamına Giren Araçlar 15
D. İMSS’da Riziko 15
1. Genel Olarak 15
2. Rizikonun Sınırlandırılması 17
Sonuç……………………………………………………………………………….19
Kaynakça…………………………………………………………………………...21

4
KISALTMALAR

b. : Bası
BATİDER : Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi
BK : Borçlar Kanunu
C. : Cilt
DDY : Devlet Demir Yolları
E. : Esas
HD : Hukuk Dairesi
İMSS : İhtiyari Mali Sorumluluk Sigortası
İMSSGŞ : İhtiyari Mali Sorumluluk Sigortası Genel Şartları
K. : Karar
KTK : Karayolları Trafik Kanunu
m. : Madde
S. : Sayı
s. : Sayfa
YKD : Yargıtay Kararları Dergisi
SHD : Sigorta Hukuku Dergisi
ZMSS : Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası
ZMSSGŞ : Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası Genel Şartları

5
GİRİŞ

Motorlu araçların ve trafik yoğunluğunun her geçen gün artması, birçok
sorunu beraberinde getirmektedir. Bu sorunlardan en önemlisi, motorlu araçlardan
kaynaklanan zararların nasıl ve kim tarafından karşılanacağının belirlenmesidir.
Özellikle teknolojinin gelişmesi sonucunda, motorlu araçların hızları artmış,
sürücülerin bu araçları yanlış kullanmaları nedeniyle üçüncü kişilere zarar verme
ihtimalleri daha da artmıştır. Günümüzde, motorlu araçların işletilmesinden doğan
hukukî sorumluluğu genel hükümlere bırakarak, kusur sorumluluğu ilkesinin
benimsenmesi isabetli görülmemektedir. Bu sebeple, motorlu araç işletenin hukukî
sorumluluğu, kusur sorumluluğuna göre daha ağır şartlarla ve özel olarak Karayolları
Trafik Kanunu’nda düzenlenmiştir. Ayrıca aynı Kanun’da, motorlu araç işletenlerin
maddî yetersizlikleri sebebiyle, zarar görenlerin zararlarını karşılayamayacakları,
böylece zarar görenlerin korumasız kalacakları düşüncesinden hareketle, motorlu
araçlar zorunlu sorumluluk sigortası getirilmiştir. Bu sigorta, aracın kullanılması
sırasında üçüncü kişilere verilecek zararlar için araç sahibi veya işletenin hukukî
sorumluluğunu teminat altına almaktadır.
Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası ile işletenlerin motorlu aracın
işletilmesinden doğan sorumluluğu, sigorta limitleri dahilinde koruma altına alınmış;
ayrıca yine işletenlere motorlu araçlar ihtiyarî sorumluluk sigortası yaptırılabilme
imkanı tanınarak, motorlu araçlar zorunlu sorumluluk sigortası limitleri üzerinde
kalan miktar ve zararlar için korunmaları sağlanmıştır.
Çalışmada zorunlu ve ihtiyari mali sorumluluk sigortası sözleşmesinin tanımı,
tarafları ve kapsamı açıklanmış; ayrıca motorlu araçlar zorunlu sorumluluk
sigortasının kapsamında kalan Karayolları Trafik Kanunu’nun 85. maddesinin I.
fıkrasında düzenlenen işletenin kusursuz sorumluğu ve bu sorumluluğun şartları, son
olarak motorlu araçlar zorunlu ve ihtiyari sorumluluk sigortası kapsamı dışında kalan
riziko istisnaları üzerinde durulmuştur.

6

ZORUNLU MALİ SORUMLULUK SİGORTASI VE İHTİYARİ MALİ
SORUMLULUK SİGORTASI KAPSAMINDAKİ RİZİKOLAR
I. Genel Olarak
Türkiye’de ilk defa 6085 sayı ve 1953 tarihli Karayolları Trafik Kanunu’nun 51-
55. maddeleri araç sahiplerinin mali mesuliyet sigortasını düzenlemiştir. Daha sonra
bu kanunun yerine 2918 sayılı ve 13.10.1983 tarihli “Karayolları Trafik Kanunu”
geçmiştir. Kanunun mesuliyet ve sigortaya dair hükümleri 18.6.1985 de yürürlüğe
girmiştir 1 .
Sorumluluk sigortası, sigortalının malvarlığının, sigortacı tarafından, prim
karşılığında sorumluluğun ekonomik sonuçlarına karşı sigorta güvencesi altına
alınmasını sağlayan sigorta türüdür 2 . Motorlu araçlar sorumluluk sigortası da,
motorlu aracın sebep olduğu kazalar sonucunda doğan zararların giderilmesine
yönelik bir sigortadır. Motorlu araçlar sorumluluk sigortasının amacı, işletenin
malvarlığını, onun üçüncü kişilere verdiği zarardan kanunen sorumlu olması
dolayısıyla doğan mali yüklere karşı bir bütün olarak korumaktır 3 . Dolayısıyla,
motorlu araçlar sorumluluk sigortası malvarlığı sigortası olup, işletenin malvarlığının
pasif kısmındaki artışlara koruma sağlayan bir sigortadır. Ayrıca belirtmek gerekir
ki, motorlu araçlar sorumluluk sigortasının yapılmasıyla işletenin sorumluluğu
ortadan kalkmamakta, sigortacı poliçede belirtilen miktara kadar koruma sağlamakta,
bu miktarı aşan kısım için işletenin sorumluluğu devam etmektedir 4 .
Trafik dolayısıyla sorumluluk sigortası, yasal düzenlemede ve sigortacılık
sektöründe zorunlu olup olmaması kriterine göre, motorlu kara taşıt araçları zorunlu
mali sorumluluk sigortası (ZMSS) ve motorlu kara taşıt araçları ihtiyari mali
sorumluluk sigortası (İMSS) şeklinde iki tür olarak yapılmaktadır 5 . Çalışmada bu
sigorta türleri ayrıntı bir şekilde incelenecektir.
1 Rayegan KENDER, Türkiye’de Hususi Sigorta Hukuku, 9.b., İstanbul, 2008, s. 22.
2 Kemal ŞENOCAK, Mesleki Sorumluluk Sigortası, Ankara, 2000, s. 47.
3 Mustafa ÇEKER, Yargıtay Kararları Işığında Sigorta Hukuku, Ankara, 2003, s. 162.
4 Ali BOZER, Sigorta Hukuku, Ankara, 2004, s. 118-119.
5 Işıl ULAŞ, Uygulamalı Sigorta Hukuku, 6.b., Ankara, 2007, s. 709.

7
I. Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası
A. Genel Olarak
Sigorta ettirenin kanuni zorunluluk dolayısıyla sigorta sözleşmesi kurması
durumunda zorunlu sigorta söz konusudur. Zorunlu sigortalara özellikle sorumluluk
sigortalarında ihtiyaç duyulmuştur. Zorunlu sorumluluk sigortalarında sigorta ettiren
değil, zarar görenin menfaati ön plandadır 6 . Karayolları Trafik Kanunu’nda da, bu
amaç dikkate alınarak zorunlu sorumluluk sigortası düzenlenmiştir. Motorlu bir
aracın, karayolunda işletilmesi sırasında bir kimsenin ölümüne veya yaralanmasına
veya bir şeyin zarara uğramasına neden olması halinde, o aracı işletenin zarara
uğrayan üçüncü kişilere karşı olan sorumluluğunu belli sınırlar içerisinde karşılamayı
amaçlayan ve yasaca yapılması zorunlu olan sorumluluk sigortası türüne zorunlu
mali sorumluluk sigortası denir 7 .
Belirtmek gerekir ki, motorlu araçlar sorumluluk sigortası yaptırma zorunluluğu,
hem işletenler hem de sigortacılar bakımından söz konusudur. KTK’nun 91.
maddesinin 5. fıkrasına göre, motorlu araçlar zorunlu sorumluluk sigortası
bulunmayan araçlar trafikten men edilecektir. Kanun’un 101. maddesinde de
sigortacılara yükümlülük getirilmiştir. Ancak, sigortacının motorlu araçlar zorunlu
sorumluluk sigortası yapma yükümlülüğü, işletenin Karayolları Motorlu Araçlar
Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası Genel Şartları kapsamında sözleşme yapmak
istemesi halinde söz konudur. Buna karşılık, işletenin sözleşmeye bazı şartlar
ekletmek istemesi veya Genel Şartlardaki bazı hükümleri değiştirmek istemesi
durumunda sigortacının sözleşme yapma yükümlülüğü bulunmamaktadır 8 .
Zorunlu sorumluluk sigortalarında iki husus çok önemlidir. Bunlarda ilki,
sigortacının zarar görene def’i ileri sürememesi; ikincisi, zarar görenin sigortacıya

6 K. Merih OMAĞ, “Türk Hukukunda Mecburi Sigortalara ve Sorunlara Genel Bir Bakış”, Zorunlu
Sigortalar Paneli, 19 Kasım 1993 İstanbul, s. 13-16.
7 ULAŞ, s. 709-710.
8 Samim ÜNAN, “Yeni Zorunlu Sorumluluk Sigortaları Öngörülürken Dikkate Alınması Gerekli
Hukuk İlkeleri”, Zorunlu Sigortalar Paneli, 19 Kasım 1993 İstanbul, s. 45.

8

karşı doğrudan doğruya talep ve dava hakkına sahip olmasıdır 9 . Sonuç olarak, bu iki
husus motorlu araçlar zorunlu sorumluluk sigortası bakımından da geçerlidir.
B. KTK m. 85/I Uyarınca İşletilme Halinde Olan Motorlu Araçtan Doğan
Hukuki Sorumluluğun Şartları
KTK m.85/I, motorlu araç işletenin tehlike esasına dayanan sorumluluğunu
düzenlemektedir. KTK m. 91/I uyarınca, işletenlerin, bu Kanunun 85 inci
maddesinin birinci fıkrasına göre olan sorumluluklarının karşılanmasını sağlamak
üzere mali sorumluluk sigortası yaptırmaları zorunludur. Dolayısıyla işletenin KTK
m.85/I uyarınca sorumlu tutulduğu hallerde, ZMSS sigortacısı da sorumlu olacaktır.
Bu sebeple işletenin, KTK m.85/I gereğince sorumluluğunun hangi koşullarda
doğacağını incelemek sigortacı açısından önemlidir. Bu şartlar:
 Bir kimse ölmüş veya yaralanmış veya bir mal zarara uğramış olmalıdır.
 Zarara, bir motorlu aracın karayolunda veya m.2’de belirtilen bir yerde
işletilmesi sebep olmalıdır.
 Sorumlu tutulmak istenen kişi, zarara sebep olan aracın işleteni veya işletenin
bağlı olduğu teşebbüs sahibi olmalıdır.
 Motorlu aracın işletilmesiyle zarar arasında illiyet bağı bulunmalıdır.
 İşleten kurtuluş kanıtı getirememiş olmalıdır. (İşletenin sorumluluktan
kurtulabilmesi için, işleten öncelikle kendisinin veya eylemlerinden sorumlu
olduğu kişilerin kusursuzluğunu ve araçtaki bozukluğun kazayı etkilemediğini
ispatlamalıdır. Ayrıca, illiyet bağını kesen sebeplerden –mücbir sebep, zarar
görenin ağır kusuru, üçüncü kişinin ağır kusur- birini ispatlamalıdır.)

C. Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası Sözleşmesinin Tarafları

9 Hayri BEŞER, “Mecburi ve İhtiyari Mali Mesuliyet Sigortaları Açısından Sorumluluk İlkesi”, V.
Ticaret ve Banka Hukuku Haftası 25-28 Nisan 1973, Ankara, s. 151.

9

Yapılması yasal bir zorunluluk olmakla birlikte bu tür sigorta sözleşmeleri diğer
sözleşmeler gibi, sigorta ettiren ve sigortacı arasında karşılıklı ve birbirine uygun
irade açıklamaları ile kurulur ve bir sigorta poliçesine bağlanır 10 .
KTK m.91/I’e göre, motorlu araçlar zorunlu sorumluluk sigortasını yaptırmakla
yükümlü olanlar işletenlerdir. İşleten Karayolları Trafik Kanunu’nun 3. maddesinde
“Araç sahibi olan veya mülkiyeti muhafaza kaydıyla satışta alıcı sıfatıyla sicilde
kayıtlı görülen veya aracın uzun süreli kiralama, ariyet veya rehni gibi hallerde
kiracı, ariyet veya rehin alan kişidir. Ancak ilgili tarafından başka bir kişinin aracı
kendi hesabına ve tehlikesi kendisine ait olmak üzere işlettiği ve araç üzerinde fiili
tasarrufu bulunduğu ispat edilirse, bu kimse de işleten sayılır. Hükümden de
anlaşıldığı gibi, öncelikle trafik sicilinde kayıtlı kişi işleten sayılacaktır. Buna ek
olarak, sicilde ismi yazmasa bile, bazı şartların gerçekleşmesiyle, sicilde ismi kayıtlı
olandan başka bir kişinin de işleten sayılabileceği belirtilmiştir. Bir kişinin işleten
sayılması için gereken koşullar şunlarıdır: Araç üzerinde fiili hakimiyet, araçtan
doğan tehlikeleri ve aracın masraflarını üstlenmek, araçtan yarar sağlamak 11 .
Motorlu araçlar sorumluluk sigortasının diğer bir tarafı ise, sigortacıdır. KTK m.
101 uyarınca, zorunlu mali sorumluluk sigortası Türkiye'de kaza sigortası dalında
çalışmaya yetkili olan sigorta şirketleri tarafından yapılır. Bu sigorta şirketleri
zorunlu mali sorumluluk sigortasını yapmakla yükümlüdürler.
D. Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortasının Kapsamı
1. Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası Kapsamına Giren Araçlar
ZMSS kapsamına giren araçlar, KTK m.3’te motorlu araç olarak kabul edilen
araçlardır. Motorlu araç, KTK m. 3’e göre, karayolunda insan, hayvan ve yük
taşımaya yarayan ve makine gücü ile yürütülen taşıtlardır. Bu itibarla KTK m. 103’e
ve motorlu araç tanımına göre, her türlü motorsuz taşıtlarla motorlu bisikletler
ZMSS’ye tabi değildir 12 .
10 ULAŞ, s. 711.
11 BOZER, s. 133.

10

Römorklar ise, KTK m. 3’teki tanıma göre, motorlu araçla çekilen insan ve yük
taşımak için imal edilmiş motorsuz taşıttır. Bu niteliğinden dolayı römorkların sebep
olduğu zararlar ZMSS kapsamına girmezler. Fakat KTK m.102 uyarınca, bir
römorkun veya yarı römorkun veya çekilen bir aracın sebep olduğu zarardan dolayı,
çekicinin işleteni, motorlu aracı işletenin sorumluluğuna ilişkin hükümlere göre
sorumlu tutulur. Çekilen araçla ilgili olarak sorumluluk genel hükümlere tabidir.
Çekicinin sorumluluk sigortası, çekiciyi işletenin, römorkun sebep olduğu zarardan
dolayı sorumluluğunu da kapsar.
Aynı maddenin son fıkrasında, insan taşımada kullanılan römorklar, römork için
ek bir sorumluluk sigortası yaptırılarak tüm katarın en az zorunlu mali sorumluluk
sigortası tutarlarının kapsamına girmesi sağlanmadıkça, trafiğe çıkarılamaz.
2. Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortasında Riziko
KTK’nun da ZMSS ile motorlu araç işletenin üçüncü kişilere 13 olan
sorumluluğunun tamamı değil, sadece 85/I. maddesi hükmü ile sınırlı bir güvence
getirilmiştir. Motorlu araçlar zorunlu sorumluluk sigortasında birincil riziko
sınırlandırması, Karayolları Trafik Kanunu’nun 91. maddesinin I. fıkrasında
gösterilmiştir. Buna göre, motorlu araçlar zorunlu sorumluluk sigortası sadece
işletilme halindeki araçların sebep oldukları zararları karşılayacaktır. Maddeden de
anlaşıldığı üzere, araç işletenin kusursuz sorumluluğu işletilmekte olan araçlar için
tanınmış bulunmaktadır. İşletilme halinde olmayan araçlar nedeniyle araç işleteninin
sorumluluğu, kendisi için BK m.41’e dayanan bir kusur sorumluluğudur. Bu itibarla
sorumluluğun genel hükümlere tabi olduğu hallerde ZMSS sigortacısı da rizikodan
sorumlu tutulamayacaktır 14 . Ancak sınırlama sadece bu madde ile kalmamış,

12 ULAŞ, s. 754.
13 11. HD, 16.2.1990, E.1990/825, K.1990/963 sayılı kararına göre, “Bilindiği üzere zorunlu mali
sorumluluk sigortası, sigorta ettirenin üçüncü kişilere verdiği zararları onun adına karşılamak üzere
hem üçüncü kişileri hem de sigorta ettireni koruma amacı ile oluşturulmuş bir zarar sigortası türüdür.
Bu bakımdan sigorta ettiren Erol üçüncü kişi durumunda olmadığından onun davasının reddi sonucu
itibariyle doğru olmuştur” (YKD 1990, C.XVI, S.6, s. 870-872).
14 Ahmet KILIÇOĞLU, ”2918 Sayılı Yasaya Göre Motorlu Araç İşleteninin Sorumluluğu”,
BATİDER, C.XII, S.2-3, 1984, s. 23.

11

KTK’nun diğer maddelerinden de işletenin motorlu aracının üçüncü kişi ve şeylere
verdiği zararlar dolayısı ile rizikolar başka sınırlandırmalara da tabi tutulmuştur 15 .

a. Rizikonun Gerçekleşme Alanının Sınırlandırılması
Trafik kazasına konu zararın ZMSS kapsamında görülebilmesi için, kazanın
karayolunda veya kanunda sayılan yerlerde gerçekleşmesi gerekmektedir. Karayolu,
trafik için kamunun yararlanmasına açık olan arazi şerdi, köprüler ve alanlar olarak
tanımlanmıştır. Ayrıca, KTK m. 2/2 uyarınca, karayolu dışındaki alanlardan kamuya
açık olanlar ile park, bahçe, park yeri, garaj, yolcu ve eşya terminali, servis ve
akaryakıt istasyonlarında karayolu taşıt trafiği için faydalanılan yerler ile erişme
kontrollü karayolunda ve para ödenerek yararlanılan karayollarının kamuya açık
kesimlerinde ve belirli bir karayolunun bağlantısını sağlayan deniz, göl ve akarsular
üzerinde kamu hizmeti gören araçların, karayolu araçlarına ayrılan kısımlarında da,
bu kanun uygulanması bakımından, karayolu olarak kabul edilmiştir. Sonuç olarak,
motorlu aracın yasada karayolu olmayan veya karayolu sayılan yerlerden olmayan
herhangi bir yerde oluşturdukları rizikolar sonucu meydana gelen zararlardan
işletenin sorumluluğu KTK’nun 85/I. maddesi hükmüne tabi olmayacağı gibi,
sigortacı da sorumlu olmayacaktır. İşletenin bu şekildeki sorumlulukları, Borçlar
Kanunu’nun genel sorumluluk hükümlerine tabi olacaktır 16 .
Karayolları bakımından uygulamada hemzemin geçitlerde oluşan ve trenlerin
karışmış olduğu kazaları KTK kapsamında olup olmadığı tartışma konusu olmuştur.
KTK m.3’e göre, hemzemin geçitler karayolu ile demiryolunun aynı seviyede
kesiştiği bariyerli veya bariyersiz geçitlerdir. Hükümden de anlaşıldığı gibi,
karayolunun bir uzantısı olan hemzemin geçitlerde oluşan kazalarda KTK
kapsamındadır 17 . Yargıtay da hemzemin geçitlerde meydana gelen kazalarda
KTK’nun uygulanacağını belirtmiştir 18 .
15 ULAŞ, s. 755.
16 ULAŞ, s. 756.
17 ULAŞ, s. 756.

12
b. Zarar Gören Kişiler Yönünden Sınırlama
ZMSS’nın asıl amacı, motorlu araç işleticisinin 3. kişilere karşı verdiği zararları
güvence altına almaktır. ZMSS’nın bu amacı dikkate alınarak, KTK m.92’de
birtakım sınırlamalar getirilmiştir. Ancak belirtmek gerekir ki, bu madde de sayılan
hallerin mutlaka sigorta dışında kalacakları sonucuna varılmamalıdır. Çünkü sigorta
sözleşmesinin kapsamı kural olarak taraflarca sözleşme özgürlüğü ilkesi
çerçevesinde serbestçe belirlenir. Dolayısıyla, işletenin sorumluluğunu KTK’da
düzenlenenden daha geniş bir biçimde koruma altına alması mümkündür. Böylece,
KTK m.92’deki hususlardan bir veya bir kaçını sigorta kapsamına alan sigorta
sözleşmesi de geçerli olacaktır 19 .
aa. İşletenin Maruz Kaldığı Bedensel ve Eşya Zararları
KTK m.92/a hükmü uyarınca işletenin bu yasa uyarınca eylemlerinden sorumlu
olduğu kişilere karşı yöneltilebileceği tüm zarar talepleri ZMSS kapsamı dışında
tutulmuştur. Eylemlerinden sorumlu olunan kişiler, aracın sürücüsünü ve aracın
kullanılmasına katılan diğer yardımcı kişileri ifade eder 20 . ZMSS’nin asıl amacı,
işletenin üçüncü kişilere karşı olan hukuki sorumluluklarının güvence altına alınması
olduğundan, işletenin emir ve talimatı altında hareket eden kişilerin eylemleri sonucu
işletenin kendisinde meydana gelen bedensel ve eşya zararları doğal olarak bu sigorta
güvencesi dışında kalacaktır 21 .
bb. İşletenin Yakınlarının Mallarına Gelen Zararlar

18 19. HD. 6.6.1994, E. 1993/6578, K. 1994/5749 sayılı kararında, “Devlet ve kamu iktisadi
teşebbüslerine ait araçların neden oldukları zararlar için de KTK’nun işletenin hukuksal
sorumluluğuna ilişkin hükümleri uygulanır. Devlet Demir Yolları da bir kamu iktisadi teşebbüsü
sayılabilir. Trenlerin motorlu araç olması karşısında DDY’nın işleten olduğu, hemzemin geçitlerde
karayolları trafiğine karıştığı anda üçüncü kişilere verdiği zararlardan dolayı KTK’na göre, sorumlu
tutulması gerekir. Hemzemin geçit dışında DDY’nın BK’nun 55. Maddesi gereğince adam çalıştıranın
sorumluluğu kurallarına göre kusursuz sorumluluk esasları çerçevesinde sorumludur” demiştir.
19 Samim ÜNAN, Zorunlu Trafik Sigortasının Kapsamı ve Hatır Taşıması ile Aracın Hatır için
Karşılıksız Verilmesinin Bu Sigorta Kapsamında Olup Olmadığı Sorunu, SHD, S: 1, 1998, s. 153-154.
20 Sabih ARKAN, Sigorta ve Garanti Fonu, SHD, S: 3-4, 1983, s. 268.
21 ULAŞ, s. 761.

13

İşletenin; eşinin usul ve fürunun, kendisine evlat edinme ilişkisi ile bağlı
olanların ve birlikte yaşadığı kardeşlerinin mallarına gelen zararlar nedeniyle ileri
sürebilecekleri talepler KTK m.92/b hükmü gereğince ZMSS kapsamı dışındadır.
Bunun nedeni, söz konusu kişilerin zarara uğramaları halinde, işletenden tazminat
talep etmeye yeltenemeyecekleri varsayımıdır 22 . Ancak belirtmek gerekir ki madde
de bedeni zararlardan bahsedilmemiş, yalnızca mal zararlarının güvence dışı olduğu
hükme bağlanmıştır. Bu durumda işletenin yakınlarının uğramış oldukları bedensel
zararların ZMSS kapsamında olduğunu kabul etmek gerekir 23 .
cc. İşletenin Yasa Uyarınca Sorumlu Olmadığı Zararlar (KTK m.92/c)
Kanun koyucu bu hüküm ile işletenin KTK’nun hükümleri uyarınca sorumlu
tutulmadığı kişisel ve eşya zararlarında onun sigortacısının da sorumlu olmayacağını
hükme bağlamıştır. İşleten bu tür sorumluluklardan dolayı zarar görenlere karşı genel
hükümler gereğince sorumlu olacaktır 24 .
dd. Motorlu Araç Yarışı Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası Yapılan Haller
KTK m. 105/3 gereğince, yarış düzenleyenlerin o yarışmaya katılan motorlu
araçların neden olacakları rizikolar sonucu oluşan ve üçüncü kişilere karşı verilecek
olan zararlar düzenlenecek bir ZMSS ile güvenceye alınacaktır. İşte bu şekilde
yapılan ZMSS sözleşmesi hallerinde, zarar gören üçüncü kişilerce o tür sigortayı
yapan sigortacıya başvurulması gerektiği, yarışa katılan motorlu aracın işleteni
tarafından yapılan genel nitelikteki ZMSS sözleşmesini yapan sigortacıya karşı
başvurulmasının mümkün olmadığı belirtilmiştir 25 .
ee. Motorlu Araçta Taşınan Eşyanın Uğrayacağı Zararlar
KTK m. 92/e uyarınca ZMSS yaptırılmış bulunan motorlu araçta taşınan eşyanın
aracın işletilmesi sırasında oluşan tehlike sebebiyle ziya veya hasara uğraması

22 ARKAN, s. 268.
23 Çetin AŞÇIOĞLU, Trafik Kazalarından Doğan Hukuk ve Ceza Sorumlulukları, Ankara, 2005, s. 86.
24 ULAŞ, s. 767.
25 ULAŞ, s. 768.

14

durumunda bu zararlardan ZMSS sözleşmesini yapan sigortacı sorumlu
olmayacaktır. Araçta taşınan eşyanın kime ait olduğu da önemli değildir 26 .
Belirtmek gerekir ki, sigorta teminatı kapsamı dışında kalan eşya, ZMSS yapılan
araçta taşınan eşyaya ilişkindir. Yoksa ZMSS yapılan aracın bir başka araca çarpması
sonucu o araçta taşınan eşya zarar görmüşse, bu eşyaya gelen zararlardan ZMSS
sigortacısı sorumlu olacaktır 27 .
Son olarak şunu eklemek gerekirse, motorlu aracın meydana getirdiği riziko
sırasında yolcunun yanında taşıdığı eşya ve bagajda meydana gelen zararlar ZMSS
kapsamındadır 28 .
ff. Manevi Zararlar
Manevi zararlar, bir kimsenin hukuka aykırı bir fiil yüzünden çektiği, bedeni
acılarla ruhi elem ve üzüntülerdir 29 . KTK m.90 ile işletenin sorumlu olduğu manevi
tazminatın Borçlar Kanunu m. 41 hükümlerine tabi olduğu ve bu nedenle manevi
tazminat taleplerinin sigortacıya karşı ileri sürülemeyeceği KTK m.92/f maddesinde
açık bir şekilde hükme bağlanmıştır 30 .
gg. Motorlu Araçla İlgili Mesleki Faaliyetten Kaynaklanan Zararlar
KTK m. 104 uyarınca, motorlu araçlarla ilgili mesleki faaliyette bulunan
teşebbüslerin sahibi, gözetim, onarım, bakım, alım-satım, araçta değişiklik yapılması
amacı ile veya benzeri bir amaçla kendisine bırakılan bir motorlu aracın sebep
olduğu zararlardan dolayı, işleten gibi sorumlu tutulur. Bu kimseler, kendilerine
bırakılan motorlu araçlar için bu sıfatla ZMMS yaptırmakla yükümlüdürler 31 . Bu

26 ULAŞ, s. 768.
27 ULAŞ, s. 770.
28 ULAŞ, s. 770.
29 S. Selahattin TEKİNAY/Sermet AKMAN/Haluk BURCUOĞLU/Atilla ALTOP, Borçlar Hukuku,
İstanbul, 1993, s. 655.
30 11. HD, 21.11.1996, E.1996/7758, K.1996/8145 sayılı kararına göre, “Karayolları Trafik
Kanununun 92. maddesinin (f) bendi ile zorunlu Trafik Poliçesi Genel Şartlarının 3. maddesinin
(e)bendi uyarınca manevi zararlar bu tür sigorta teminatının dışında olduğu gözetilmeden yazılı
şekilde sigorta şirketi hakkında manevi tazminata ilişkin hüküm kurulması doğru
görülmemiştir”(ULAŞ, s. 771.)

15

nedenle aracın işleteni ve araç içinde zorunlu mali sorumluluk sigortası yapan
sigortacısı bu zararlardan sorumlu değildir. Örneğin, onarım için bırakılan aracın,
onarımdan sonra tamirhanede çalışan kişi tarafından çıkarıldığı deneme gezisinde
kazaya sebep olması halinde, meydana gelen zarardan işleten ve sigortacısı sorumlu
tutulamaz 32 .
hh. Çalınan veya Gasp Edilen Motorlu Aracın Neden Olduğu Zararlar
Aracın çalınmasından bahsedebilmek için, motorlu aracın, gerçek işleticisinin
izni ve rızası dışında bundan yararlanmak amacıyla zilyetliğinin ele geçirilmesi
gerekir. Aracın gasp edilmesinde ise, aracın gerçek işleticisinin fiili zilyetliğine cebir
ve şiddet kullanarak son vermek söz konusudur 33 .
KTK m. 107’ye göre, bir motorlu aracı çalan veya gasp eden kimse işleten gibi
sorumlu tutulur. İşleten, kendisinin veya eylemlerinden sorumlu olduğu kişilerden
birinin, aracın çalınmasında veya gasp edilmesinde kusurlu olmadığını ispat ederse,
sorumlu tutulamaz. İşte işletenin kurtuluş kanıtı getirerek sorumluluktan kurtulacağı
hallerde, sigortacının da bu kurtuluş beyinesinden yararlanacağını kabul ederek,
sorumluluktan kurtulabileceği savunulabilir 34 .
ıı. ZMSS Poliçesinde Teminat Dışı Tutulan Diğer Zararlar
İşletilme halinde olmayan araçların sebep olacağı zararlar ile işletenin aracına
veya bu araç vasıtasıyla çekilen römorklara ve yarı römorklara veya çekilen araçlara
gelecek zararlar ve motorlu bisikletlerin kullanılmasından ileri gelen zararlar ZMSS
güvencesi dışında kalan hallerdendir.
ii. ZMSS’de Hatır Taşıması
KTK m. 87 gereğince, yaralanan veya ölen kişi, hatır için karşılıksız taşınmakta
ise veya motorlu araç, yaralanan veya ölen kişiye hatır için karşılıksız verilmiş

31 ULAŞ, s. 772.
32 ARKAN, s. 266.
33 Ahmet M. KILIÇOĞLU, Borçlar Hukuku (Genel Hükümler), 9.b., Ankara, 2007, s. 272.
34 ARKAN, s. 265; ULAŞ, s. 772.

16

bulunuyorsa, işletenin veya araç işleticisinin bağlı olduğu teşebbüs sahibinin
sorumluluğu ve motorlu aracın maliki ile işleteni arasındaki ilişkide araca gelen
zararlardan dolayı sorumluluk, genel hükümlere tabidir. Dolayısıyla bu hallerde
meydana gelen zararlar ZMSS kapsamı dışında kalmaktadır. Ancak doktrinde
hakkaniyet gereğince bu durumlardan kaynaklanan ölüm veya yaralanma zararlarının
KTK kapsamında olması ve bunun sonucu olarak ZMSS kapsamında olması
gerektiği ileri sürülmektedir 35 .
1992 yılından sonra yürürlüğe konulan ZMSSGŞ’ında yapılan değişiklikler
arasında hatır taşımacılığı sebebiyle oluşan rizikoları teminat dışı bırakan önceki
hükmün, yeni genel şartlara alınmamış olması sonucu olarak, Özel Daire bunu
sigorta ettiren yararına yorumlamış ve bu tür rizikoların sigorta güvencesi kapsamına
alındığı neticesine varmıştır 36 .
E. ZMSS’de Sigortacının Zarar Giderim Yükümlülüğü
Sigortacı ile zarar gören kişiler arasındaki ilişki münhasıran KTK’ya tabidir.
Meydana gelen trafik kazasından işletenin sorumlu tutulması halinde, işletenin
sorumluluğunu sigortalamış olan sigortacı da zarar görenlere karşı sorumludur 37 .
ZMSS’da rizikonun gerçekleşmesi halinde sigortacının ödeyeceği tazminat, KTK
m. 91’in atfı ile KTK m.85/I. maddesine göre, sigorta ettiren işleten tarafından
motorlu aracın işletilmesi sonucunda ortaya çıkan maddi zararlar ile kişinin
yaralanması veya ölmesi gibi bedeni zararlara ilişkin olmaktadır 38 .
KTK’ya göre, sigortacı, işletene düşen hukuki sorumluluğu, zorunlu sigorta
limitlerine kadar temin eder 39 . KTK m.93 uyarınca, sigortacının sorumlu olduğu

35 AŞÇIOĞLU, s. 87; ARKAN, s. 267.
36 Yargıtay 19 HD. 24.12.1996, 1996/8642-9101, (ULAŞ, s.774-775’ten naklen).
37 ARKAN, s. 271.
38 ULAŞ, s. 790.
39 10. HD, 21.4.2003, E.2003/3062, K.2003/3648 sayılı kararına göre, “...zorunlu mali sorumluluk
sigortası ile motorlu araç isleteninin üçüncü kişilere olan sorumluluğunun tamamı değil, sadece 85/1.
Maddesi hükmü ile sınırlı bir güvence getirilmiş bulunmaktadır. Bu sigorta türünde, aracı sigortalayan
sigorta şirketinin sorumlu olduğu miktarların en az tutarları, Hazine Müsteşarlığı'nca sigortaya konu

17

miktarların en az tutarlarının ilgili Bakanlıkça sigortaya konu olan motorlu araçların
cinsleri dikkate alınmak suretiyle saptanması gerekmektedir. Bu hükümle kanun
koyucu sözleşme serbestisi ilkesine müdahale ederek sigortacının sorumlu olacağı
miktarın asgari tutarını tarafların iradesine bırakmamıştır 40 .
KTK m.98’e göre, motorlu araçların sebep oldukları kazalarda yaralanan
kimselerin ilk yardım, muayene ve kontrol veya bu yaralanmadan ötürü ayakta,
klinikte, hastane ve diğer yerlerdeki tedavi giderleri ile tedavinin gerektirdiği diğer
giderleri aracın zorunlu mali sorumluluk sigortasını yapan sigortacı zorunlu mali
sorumluluk sigortası sınırları kapsamında öder.
III. İhtiyari Mali Sorumluluk Sigortası
A. Genel Olarak
ZMSS sigortası ile güvence altına alınan rizikoların sınırlı olması ve yetkili
kurullarca belirlenip ilan edilen asgari sigorta teminatı limitlerinin de yetersiz olması
karşısında isteğe bağlı mali sorumluluk sigortası doğmuştur. İMSS sözleşmesi gerçek
ve genel anlamda bir sorumluluk sigortası türüdür. Bu nedenle bu sigortalarda
meblağ sigortasına ilişkin hükümler değil, pasif zarar sigortasına ilişkin ilkelerin göz
önüne alınması gerekecektir 41 .
İMSS ile ilgili düzenlemeler KTK’nun da ve ayrıca Motorlu Kara Taşıt Araçları
İhtiyari Mali Sorumluluk Sigortası Genel Şartlarında (İMSSGŞ) yer almaktadır.
KTK m.100’de, “bu Kanunun sorumluluğun kaldırılması veya tazminatın
azaltılmasına ilişkin 95 inci maddesi ve zamanaşımına ilişkin 109 uncu maddesi
ihtiyari mali sorumluluk sigortasında da uygulanır. Karayolları Trafik Kanunu,
motorlu araçlar zorunlu sorumluluk sigortasını ayrıntılı olarak düzenlemesine
rağmen, motorlu araçlar ihtiyarî sorumluluk sigortası bakımından sadece
olan motorlu araçların cinsleri dikkate alınmak suretiyle saptanmakta olup, tarifede saptanan bu
limitler ile sınırlı kalmak üzere bir bölümü sigorta şirketince karşılanmakta, bu miktarın üzerindeki
zararlardan ise isletenin sorumluluğu devam etmektedir...” (KİBB).
40 ULAŞ, s. 792.
41 ULAŞ, s. 915-916.

18

uygulanacak hükümleri göstermiştir. İMSSGŞ m. 1’e göre, sigortacı, işbu poliçede
gösterilen aracın kullanılmasından doğan ve Karayolları Trafik Kanununa ve Umumi
Hükümlere göre aracın işletenine terettüp eden hukuki sorumluluğu ve bu poliçe
teminat kapsamında olmak şartıyla Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası hadlerinin
üzerinde kalan kısmını, poliçede yazılı hadlere kadar temin eder. Bu madde ile
İMSS’nın kapsamı belirlenmiştir. Bu itibarla, İMSS sözleşmesi, motorlu araç
işleteninin, bu aracın işletilmesinden dolayı KTK ve genel hükümlere göre oluşan
zorunlu mali sorumluluk sigortası hadleri dışında kalan hukuki sorumluluğunu
sigorta poliçesinde yazılı azami hadlere kadar sigorta güvencesi altına alan bir sigorta
sözleşmesi türüdür 42 .
Burada sigorta ettiren ve sigortacı bakımından sözleşme yapma zorunluluğu
bulunmamaktadır. Bu sigorta, özellikle motorlu araçlar zorunlu sorumluluk sigortası
limitlerinin üstünde kalan miktarlar için koruma sağlamaktadır. Ancak, motorlu
araçlar ihtiyarî sorumluluk sigortasının tek amacı bu değildir. Motorlu araçlar
zorunlu sorumluluk sigortası, isletenin sadece Karayolları Trafik Kanunu’nun 85.
maddesinin I. fıkrasında belirtilen sorumluluğunu (tehlike sorumluluğunu) güvence
altına almaktadır. Buna karşılık, motorlu araçlar ihtiyarî sorumluluk sigortasının
sağladığı koruma daha geniştir 43 .
İMSS’sında zarar, öncelikle motorlu araçlar zorunlu sorumluluk sigortasından
karşılanacaktır. Motorlu araçlar zorunlu sorumluluk sigortasının limitleri üzerinde
kalan kısım için ise, motorlu araçlar ihtiyarî sorumluluk sigortacısına
başvurulmalıdır. Karayolları Trafik Kanunu’nun 100. maddesi uyarınca, bu başvuru
da doğrudan doğruya sigortacıya yapılabilinir. Motorlu araçlar ihtiyarî sorumluluk
sigortasında da, isletene karsı ileri sürülebilecek def’ilerin zarar görene karsı ileri
sürülebilmesi mümkün değildir. Ancak, sigortacının isletene rücu hakkı
bulunmaktadır 44 .
B. İMSS Sözleşmesi ve Tarafları

42 ULAŞ, s. 917.
43 Çağrı YÜCEL, Motorlu Araçlar Sorumluluk Sigortasında Riziko İstisnaları, (Basılmamış Yüksek
Lisans Tezi Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü), 2006, s. 20.
44 YÜCEL, s. 20-21.

19

İMSSGŞ m.1’de sigorta teminatının kapsamı tayin edilirken karayollarında
motorlu araç işletenin hukuki sorumluluğu güvence altına alındığı için, sigorta ettiren
sıfatı da bu nedenle işletene ait olmaktadır. ZMSS sözleşmesinin tarafları
açıklanırken işleten kavramı incelendiği için burada tekrar üzerinde durulmayacaktır.
KTK m. 101 gereğince, bu Kanunda öngörülen zorunlu mali sorumluluk sigortası
Türkiye’de kaza sigortası dalında çalışmaya yetkili olan sigorta şirketleri tarafından
yapılır. KTK’nun İMSS’na ilişkin 100. maddesinde, aynı yasanın 101. maddesine bir
yollama yapılmamıştır. Ancak, İMSS sözleşmesi kaza sigortası ile ilgili rizikoları da
güvence altına aldığından, bu maddenin (KTK m. 101) İMSS’de de uygulanması
gerekmektedir.
C. İMSS Sözleşmesi Kapsamına Giren Araçlar
İMSS ile ilgili olan KTK m.100, aynı yasanın 95, 97 ve 109. maddelerine
gönderme yapmaktadır. Dolayısıyla İMSS karayollarında oluşan ve motorlu araçların
meydana getirdikleri trafik kazalarından kaynaklanan zararlara ilişkin
bulunduğundan, İMSS ile sigorta kapsamına alınan araç, motorlu bir araç olmalıdır.
D. İMSS’da Riziko
1. Genel Olarak
ZMSS’da motorlu araç işleticisinin sigorta güvencesi altına alınan sorumluluğu
KTK m.85/I ile sınırlandırılmıştır. İMSS’nda ise, böyle bir sınırlama yoktur.
İMSSGŞ m.1’de sigorta teminatının kapsamı belirlenirken, motorlu araçların
kullanılmasından doğan işletenin sorumluluğunun sigorta güvencesi altına alındığı
açık bir şekilde vurgulanmıştır. Şu halde, İMSS ile KTK m.85/I’de belirtilen motorlu
aracın işletilmesi sırasında meydana gelen kazaların haricinde, aynı maddenin ikinci
fıkrasındaki işletilme halinde olmayan bir motorlu aracın oluşturduğu rizikodan
kaynaklanan KTK ve genel hükümlere göre doğacak olan işletenin sorumluluğu da
güvence altına alınmış bulunmaktadır 45 .
Belirtmek gerekir ki, KTK m.85/I’den kaynaklanan işletenin sorumluluğu tehlike
sorumluluğudur. İşletenin bu fıkra kapsamına giren sorumluluğu yönünden İMSS’de

45 ULAŞ, s. 923.

20

değişen bir şey olmayacaktır sadece, ZMSS limitleri üzerinde kalan zararlar İMSS
üst limitlerine kadar sigorta güvencesi altına alınmış olacaktır. Fakat, işletenin, İMSS
ile güvence altına alınan, aracın işletilme dışında neden olduğu trafik kazasından
kaynaklanan sorumluluğu tehlike sorumluluğu değildir. Bundan maksat, işletilme
halinde olmayan bir motorlu aracın sebep olduğu trafik kazasından dolayı işletenin
sorumlu olabilmesi için, zarar gören tarafından bu kazanın işleten veya adamlarının
kusuru sonucu meydana geldiğinin ispatlanması gerekir 46 .
Son olarak eklemek gerekirse, işletenin ve onun İMSS’nı yapan sigortacının
sorumluluğu, KTK m.85/II’den kaynaklanması halinde, sigorta kapsamına aynı
maddenin üçüncü fıkrasında belirtilen şekilde, motorlu aracın neden olduğu trafik
kazasından sonra yapılan yardım ve kurtarma çalışması nedeni ile oluşan zararları da
içine almaktadır. Bu tür zararlardan, işletenin ve onun sigortacısının sorumlu
olabilmesi için: kazadan işletenin sorumlu olması veya yardımın doğrudan doğruya
kendisine veya araçta bulunanlara yapılmış olması ve yargıcın bu konuda takdir
hakkını zarar gören lehine kullanması gerekmektedir 47 .

2. Rizikonun Sınırlandırılması
İMSS’ında ZMSS’ında olduğu gibi rizikonun gerçekleşme alanı yönünden herhangi
bir sınırlama yoktur. Başka bir anlatımla, karayolu veya karayolu sayılmayan
yerlerde oluşan rizikolarda İMSS’ı kapsamında yer almaktadır 48 .
İMSSGŞ’ında, kişiler ve zarar verilen eşyaya göre kimi rizikoların İMSS
güvencesi dışında olduğu belirtilmiştir. Bu haller şunlardır:

46 ULAŞ, s. 923-924.
47 ULAŞ, s. 924.
48 ULAŞ, s. 924-925.

21
a)  Sigortalının kendisinin uğrayacağı zararlar,
b)      Aracı sevk ve idare edenin, aracı sevk ve idare ederken uğrayacağı zararlar
dolayısıyla ileri sürülen talepler,
c)       İşletenin veya aracı sevk edenin eşinin, usul ve füruunun (kendisi ile evlat
edinme ilişkisi ile bağlı olanların) ve birlikte yaşadığı kardeşlerinin
uğrayacağı zararlar dolayısıyla ileri sürülen talepler,
d)      Araç sahibi ile işleteni arasındaki ilişkide araca gelen zararlar dolayısıyla
ileri sürülen talepler,
e)      Poliçede gösterilen aracın ve bu araç ile taşınan malların (yolcu bagajı ve
benzeri eşya teminat dahilindedir) veya çekilen şeylerin bozulması zarar
ve ziyaa uğraması yüzünden ileri sürülen talepler,
f)        Çalınan veya gasp edilen aracın sebep olduğu ve Karayolları Trafik
Kanunu'na göre işletenin sorumlu olmadığı zararlar ile aracın çalındığını
ve/veya gasp edildiğini bilerek binen yolcuların zarara uğramaları
nedeniyle ileri sürülen talepler,
g)      Sürat yarışlarına iştirak ve yarış güzergahında yapılan antrenmanlar
sırasında meydana gelebilecek zarar ve ziyan nedeniyle ileri sürülen
talepler,
h)      Aracın gözetim, onarım, bakım, alım-satım, araçta değişiklik yapılması
amacı ile veya benzeri bir amaçla faaliyette bulunan teşebbüslere
bırakılmasından sonra aracın sebep olduğu zararlara ilişkin her türlü
talepler,
i)        Patlayıcı ve parlayıcı maddeler taşınması (yedek akaryakıt hariç)
sebebiyle meydana gelen zarar ve ziyanlardan dolayı ileri sürülen
talepler.
j)        3713 sayılı Terörle Mücadele Kanununda belirtilen terör eylemlerinde ve
bu eylemlerden doğan sabotajda kullanılan araçların neden olduğu ve
2918 sayılı Karayolları Trafik Kanununa göre işletenin sorumlu olmadığı
zararlar ile aracın terör eylemlerinde kullanıldığını veya kullanılacağını
bilerek binen kişilerin zarara uğramaları nedeniyle ileri sürecekleri

22

talepler, aracı terör ve buna bağlı sabotaj eylemlerinde kullanan kişilerin
talepleri
Ayrıca eklemek gerekir ki, İMSSGŞ m.3 uyarınca, manevi tazminat talepleri, ek
sözleşme ile teminat kapsamı içine alınabilir. Bu taleplerin, Karayolları Motorlu
Araçlar Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası (Trafik Sigortası) dışında kalması nedeni
ile, bu teminat, bahsi geçen zorunlu sigortanın varlığına bağlı olmaksızın, bu sigorta
limitlerinin içinde hüküm ifade eder.
Görüldüğü gibi, ZMSSGŞ’nda teminat dışında tutulan hatır taşımacılığından
kaynaklanan zararlar, İMSSGŞ’nda teminat kapsamına alınmıştır 49 .
Motorlu Kara Taşıt Araçları İhtiyari Mali Sorumluluk Sigortası Genel
Şartları’nın 3. maddesinde, isletenin eylemlerinden sorumlu olduğu kişilere karsı
yönelteceği talepler, sigorta kapsamı dışında bırakılmamıştır. Ancak sorumluluk
sigortası, isletenin üçüncü kişilere karsı sorumluluğu için yapıldığından, söz konusu
talepler motorlu araçlar ihtiyarî sorumluluk sigortası kapsamında da değildir 50 .

SONUÇ

Borçlar Kanunu’nun 41. maddesinde belirtildiği gibi haksız fiil sorumluluğu
hukukumuzda kusur sorumluluğu olarak düzenlenmiştir. Buna göre, fail ancak
kusurlu ise doğan zarardan sorumlu olacaktır. Kural kusur sorumluluğu olmakla
birlikte, bazı sorumluluk hallerinin kusur sorumluluğuna tâbi tutulması isabetli
görülmemiş ve bazı kusursuz sorumluluk halleri getirilmiştir. Bu hallerden birisi de
Karayolları Trafik Kanunu’nun 85. maddesinin I. fıkrasında düzenlenen motorlu araç
işletenin kusursuz sorumluğudur. Kendine özgü ağır tehlikeleri olan motorlu
49 ULAŞ, s. 926.
50 YÜCEL, s. 144.

23

araçların işletilmesinden doğan sorumluluk için kusursuz sorumluluk ilkesinin
öngörülmesi isabetlidir. Kanun, sadece işletenin kusursuz sorumluluğunu
düzenlememiş; buna ek olarak zarar görenlerin korunması amacıyla bu zararlar için
belli sınırlar dahilinde koruma sağlayacak motorlu araçlar sorumluluk sigortası
yaptırılması zorunluluğunu da getirmiştir. Ayrıca, işletenin belirlenen limitlerin
üstünde kalan miktarlar ve motorlu araçlar zorunlu sorumluluk sigortası ile
karşılanmayan zararlar için motorlu araçlar ihtiyarî sorumluluk sigortası yapılması
imkanı da bulunmaktadır
Karayolları Trafik Kanunu’nda iki tür motorlu araçlar sorumluluk sigortası
düzenlenmiştir. Bunlar motorlu araçlar zorunlu ve ihtiyarî sorumluluk sigortasıdır.
Zorunlu sigortalara, zarar göreni koruma amacı ile ihtiyaç duyulmakta ve bu
sigortaların sosyal amacı öne çıkmaktadır. Karayolları Trafik Kanunu’nun 91.
maddesinin I. fıkrası da, bu amaç göz önüne alarak motorlu araçlar sorumluluk
sigortası zorunluluğu getirmiştir. Bu zorunluluk hem işletenler hem de sigortacılar
bakımından söz konusudur. Zorunlu sorumluluk sigortalarının iki önemli unsuru
bulunmaktadır. Buna göre, zarar gören doğrudan doğruya sigortacıya başvurabilir ve
sigortacı işleten ile aralarındaki ilişkiden doğan def’i ve itirazları zarar görene karşı
ileri süremez. Bu iki unsur, kural olarak, zorunlu sorumluluk sigortaları bakımından
geçerli olmakla birlikte, Karayolları Trafik Kanunu’nun 100. maddesi özel bir
düzenleme getirerek, bu unsurların motorlu araçlar ihtiyarî sorumluluk sigortası
bakımından da geçerli olacağını belirtmiştir.
Hukukumuzda -özellikle Yargıtay kararlarında- motorlu araçlar ihtiyarî
sorumluluk sigortasının, motorlu araçlar zorunlu sorumluluk sigortasının limitleri
üzerinde kalan zararlar için koruma sağlayacağı belirtilmekle birlikte, motorlu
araçlar ihtiyarî sorumluluk sigortasının tek amacı bu değildir. Zira, Karayolları
Trafik Kanunu’nun 91. maddesinin I. fıkrası uyarınca, motorlu araçlar zorunlu
sorumluluk sigortası, işletenin sadece KTK’nun 85. maddesinin I. fıkrasında
düzenlenen kusursuz sorumluluğu için koruma sağlayacaktır. Buna karşılık,
Karayolları Trafik Kanunu’nda isleten için başka sorumluluklar da düzenlenmiş; bazı
sorumluluk halleri ise, genel hükümlere bırakılmıştır. İşte, motorlu araçlar ihtiyarî

24

sorumluluk sigortası, işletenin kusursuz sorumluluğu dışında kalan sorumluluk
halleri için de koruma sağlayacaktır.
İşletenin KTK m.85/I uyarınca sorumlu tutulabilmesi için, bir zararın doğmuş
olması gerekmektedir. Zarar, genel olarak maddî ve manevî zarar olmak üzere ikiye
ayrılmaktadır. Karayolları Trafik Kanunu, maddî zararlar bakımından işletenin
hukukî sorumluluğunun düzenlemesine rağmen, manevî zararlar bakımından hukukî
sorumluluğu genel hükümlere bırakmıştır. Kanaatimizce motorlu araçların
işletilmesinden doğan manevî zararların da Karayolları Trafik Kanunu’nda yapılacak
bir değişiklikle Kanun kapsamına alınması isabetli olacaktır. Çünkü günümüzde
özellikle trafik kazaları maddî zararlardan daha çok manevî zararlara sebep
olabilmekte, manevî zararlar zarar görenler üzerinde derin yaralar bırakabilmektedir.
Son olarak eklemek gerekirse, motorlu araçlar zorunlu sorumluluk sigortası
işletenin hukuki sorumluluğuna karsı belli limitler dahilinde koruma sağlamakla
birlikte, işletenin her sorumluluğuna karsı koruma sağlamamıştır. Sigorta hukukunda
riziko istisnaları olarak belirlenen bu hususlar, genel olarak Karayolları Trafik
Kanunu’nun 92. maddesinde düzenlenmiştir. Ancak bu düzenleme isabetli bir şekilde
yapılmamıştır. Zira, bu maddedeki istisnaların birçoğu Karayolları Trafik
Kanunu’nun işletenin sorumluluğunun düzenlediği maddelerden açıkça
anlaşılabilmektedir.

KAYNAKÇA

ARKAN, Sabih : Sigorta ve Garanti Fonu, SHD, S: 3-4, 1983.
AŞÇIOĞLU, Çetin : Trafik Kazalarından Doğan Hukuk ve Ceza Sorumlulukları,
Ankara, 2005.
BEŞER, Hayri : “Mecburi ve İhtiyari Mali Mesuliyet Sigortaları Açısından
Sorumluluk İlkesi”, V. Ticaret ve Banka Hukuku Haftası 25-28 Nisan 1973, Ankara.
BOZER, Ali : Sigorta Hukuku, Ankara, 2004.
ÇEKER, Mustafa : Yargıtay Kararları Işığında Sigorta Hukuku, Ankara, 2003.
KENDER, Rayegan : Türkiye’de Hususi Sigorta Hukuku, 9.b., İstanbul, 2008.

25

KILIÇOĞLU, Ahmet : “2918 Sayılı Yasaya Göre Motorlu Araç İşleteninin
Sorumluluğu”, BATİDER, C.XII, S.2-3, 1984.
KILIÇOĞLU, Ahmet M. : Borçlar Hukuku (Genel Hükümler), 9.b., Ankara, 2007.
OMAĞ, K. Merih : “Türk Hukukunda Mecburi Sigortalara ve Sorunlara Genel Bir
Bakış”, Zorunlu Sigortalar Paneli, 19 Kasım 1993 İstanbul.
ŞENOCAK, Kemal : Mesleki Sorumluluk Sigortası, Ankara, 2000.
TEKİNAY, S. Selahattin/AKMAN, Sermet/BURCUOĞLU, Haluk/ALTOP,
Atilla : Borçlar Hukuku, İstanbul, 1993.
ULAŞ, Işıl : Uygulamalı Sigorta Hukuku, 6.b., Ankara, 2007.
ÜNAN, Samim : “Yeni Zorunlu Sorumluluk Sigortaları Öngörülürken Dikkate
Alınması Gerekli Hukuk İlkeleri”, Zorunlu Sigortalar Paneli, 19 Kasım 1993
İstanbul.
ÜNAN, Samim : Zorunlu Trafik Sigortasının Kapsamı ve Hatır Taşıması ile Aracın
Hatır için Karşılıksız Verilmesinin Bu Sigorta Kapsamında Olup Olmadığı Sorunu,
SHD, S: 1, 1998.
YÜCEL, Çağrı : Motorlu Araçlar Sorumluluk Sigortasında Riziko İstisnaları,
(Basılmamış

Yazar: Av. Arb. Nihal ÇINAR KARABAĞ